طرح شبنم

عنوانی است كه در میان فعالان اقتصادی، اصناف، مدیران بازرگانی و فروشندگان، زیاد به کار برده می شود و باعث تحولی بزرگ در كنترل سطح عرضه به شیوه‌ای نوین شده است. هر چند این طرح مزایای فراوانی برای مصرف‌كنندگان، فروشندگان و حتی مجموعه‌های نظارتی و مدیریتی دارد، اما خلأ اطلاع‌رسانی و فرهنگ‌سازی مناسب از مزایا و نحوه عملكرد آن انكارناپذیر است.

شبكه بازرسی و نظارت مردمی که به اختصار شبنم معرفی شده، طرحی است كه با پیشنهاد و پیگیری ستاد مركزی مبارزه با قاچاق كالا و ارز در وزارت صنعت، معدن و تجارت به منظور شفاف‌سازی گردش كالا و اطلاع از اصالت و قاچاق نبودن آن استفاده می‌شود. در واقع با نصب یك باركد دوبعدی بر روی کالاست كه می‌توان كالای اصلی از تقلبی و قاچاق را شناسایی کرد.

شناسایی کالای اصلی از تقلبی با یك گوشی تلفن همراه كه نرم‌افزار مربوطه در آن نصب شده‌ باشد، قابل انجام است. روش‌های دیگر برای اطمینان از اصالت كالا، پیامك كردن كد مندرج در برچسب شبنم، استفاده از تلفن گویا و درگاه اینترنتی این سامانه‌ است.

مشتری می‌تواند اطلاعات روی کالا را با اطلاعات دریافتی از سامانه تطبیق دهد و در صورت مغایرت، به سیستم بازرسی گزارش دهد. سیستم بازرسی فروشگاه هدف را مورد بازرسی قرار می‌دهد و در صورت تایید تخلف با متخلفان برخورد قانونی خواهد شد.

باركدها به دلیل سرعت، دقت و فواید زیاد خود، در كشورهای توسعه یافته بسیار پركاربرد شده است. كاهش خطا در ورود اطلاعات و تقسیم بندی آن‌ها، سرعت بالای پردازش، دسترسی آسان و سریع به جزئیات و اطلاعات و رهگیری و پیگیری کالا در سطح عرضه از مهم‌ترین فواید باركد دوبعدی است.

در سال 1994 یك شركت ژاپنی باركد دوبعدی معروف به QR را طراحی و ارائه كرد، باركدهای QR متشكل از ماتریكس‌های دوبعدی است.

این دو حرف مخفف عبارت «Quick Response» به معنی پاسخ سریع است و این نامگذاری به دلیل رمزگشایی سریعی است كه كدهای آن فراهم می‌‌كند.

در حال حاضر این باركد در بیشتر كشورهای توسعه یافته مانند ژاپن، آمریكا، كانادا و ... استفاده می‌شود و كاربردهای متنوعی نیز یافته است.

باركدهای QR امروز جای خود را در صفحات و لینك‌های مرتبط با خبر نشریات و روزنامه‌ها، كارت‌های ویزیت، اطلاعات مربوط به آثار فرهنگی و تاریخی، بیلبوردها و بنرهای تبلیغاتی، اتوبوس‌ها، فروشگاه‌ها و حتی قطعات تولیدی شركت‌ها پیدا كرده‌اند.

ردیابی کالاها، ارائه اطلاعات به مشتریان، ارباب رجوع و گردشگران، تبدیل متن و پیامك‌های نوشتاری سایت‌ها و انتقال آسان آن‌ها، پیگیری آسان و سریع در موضوع های مختلف با همکاری استفاده كنندگان تلفن همراه، هدایت به پایگاه‌های اطلاع رسانی استفاده كنندگان تلفن همراه، استفاده به عنوان ابزار تبلیغاتی در مكان‌های مختلف و موارد مختلف، استفاده در امور پزشكی و نجات بیماران، پیگیری درخواست‌های تجاری و بازرگانی، اطلاع‌رسانی خلاقانه و .... نیز بخش دیگری از كاربردهای این باركدها است.

طرح شبنم نیز با الهام از این باركد دوبعدی در كشورمان اجرا شده و به منظور شفاف‌سازی گردش كالا و اطلاع از اصالت و قاچاق نبودن آن استفاده می‌شود.

اهداف طرح شبنم

• تقویت امكان سیاست‌گذاری و كنترل دولت در بخش كالا و خدمات
• تسهیل در اجرایی شدن سیاست‌های ویژه دولت در كنترل بازار
• اطمینان مردم از نقش موثر دولت در حوزه كالاها و خدمات
• افزایش امنیت و جلوگیری از توزیع كالای قاچاق
• جلوگیری از تولید و توزیع كالای جعلی
• نظارت مردمی بر شبكه توزیع كالاها در سطح عرضه و در سراسر كشور
•  رهگيري كليه كالاهاي وارداتي و توليدات داخل از توليد تا مصرف
• شناسايي كالاهاي غيرمجاز توليد شده يا وارد شده
•  استفاده از فناوري‌هاي نوين براي برخورد دقيق‌تر و سريع‌تر با متخلفين
• حمايت از توليد داخل و واردكنندگان قانوني

سیر عملكرد سامانه شبنم

•  تولید كنندگان و واردكنندگان با مراجعه به سامانه شبنم ، برای هر محصول خود باركد دوبعدی دریافت می‌كنند.
• این باركد برای هر قلم كالا شخصی‌سازی و بر روی کالا نصب می شود.
• با استفاده از این باركد می‌توان به اطلاعاتی دقیق و مناسب در باره هر قلم كالا دست یافت.
•  نرم افزار شبنم بر روی پایگاه www.shabnam.ir در دسترس همگان قرار گرفته است و هر فرد می‌تواند به راحتی آن را بر روی گوشی تلفن همراه خود نصب كند.
• مشتری می‌تواند با استفاده از نرم افزار شبنم، باركد دوبعدی روی کالا را از سامانه استعلام و اطلاعات كالا را بر روی تلفن همراه خود مشاهده كند.
•  در صورت مغایرت اطلاعات باركد، موضوع برای بررسی به نهاد نظارتی ارجاع می‌شود.
•  نهاد نظارتی در كوتاه‌ترین زمان ممكن موضوع را بررسی می کند و نتیجه به سامانه و مشتری ارائه می‌شود.

نقش مردم

همانگونه كه اشاره شد، يكي از اساسي‌ترين اهداف مورد نظر اين طرح افزايش تعداد بازرسين است. به عبارت ديگر در حال حاضر تعداد زيادي بازرس رسمي و افتخاري با سرزدن و بررسي كالاهاي غيرمجاز و قاچاق تخلفات را ثبت نموده و در اختيار مراجع نظارتي و قضايي قرار مي‌دهند. مشخص است كه تعداد اين بازرسان هرچه قدر هم كه افزايش يابد (با توجه به بودجه در دسترس) از یک حد معيني فراتر نمي‌رود اين در حالي ‌است كه شبكه توزيع كالا بسيار گسترده و زياد است و بين اين دو تناسب مطلوبي وجود ندارد. بنابراين در اين طرح اين امكان براي تك‌تك مردم فراهم شده است كه بتوانند به عنوان بازرس عمل نمايند و در نتيجه گستره شبكه بازرسين از شبكه توزيع فراتر خواهد بود.

برخی از ضعف های طرح شبنم

طرح شبنم علیرغم طراحی نسبتا دقیق و پشتوانه تئوری قوی، متاسفانه در اجرا با ضعف های جدی روبروست و این ضعف ها نگرانی هایی را در مسئولین و همچنین فعالان اقتصادی ایجاد نموده است. از جمله این ضعف ها می توان به موارد ذیل اشاره کرد:

• مجریان طرح بدون درنظر گرفتن پیش نیازهای اجرای طرح، دامنه طرح را به سرعت وسیع نموده و در مواردی این عدم توجه به زیرساخت ها، باعث تناقض در اجرای طرح با گفته مسئولین شده است. 

• علیرغم وجود فناوری های جدید در طرح، مانند استفاده از بارکد دوبعدی و استعلام از طرق مختلف که خود می تواند انگیزه مناسبی را در مردم و به خصوص نسل جوان برای آشنایی با طرح ایجاد نماید، تبلیغات و اطلاع رسانی مناسبی راجع به این موارد انجام نگرفته است.

• با توجه به اهمیت و وسعت طرح و نقش پررنگ آن در بهبود وضعیت اقتصاد کشور، متاسفانه هیچ ساختار رسمی دولتی بعنوان متولی طرح پیش بینی نگردیده و کلیه فرآیندهای اجرایی و هماهنگی های طرح به چند کمیته و شورا، متشکل از مسئولین دستگاه های مختلف، واگذار شده است.
• متاسفانه ناهماهنگی در اجرای طرح بین بخش های مختلف دولت از قبیل، وزارت صمت (صنعت، معدن و تجارت) و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در خصوص کالاهای سلامت محور به دفعات مختلف مشاهده می گردد. گواه این موضوع، مصاحبه مسئولین پروژه در معاونت توسعه فناوری اطلاعات و تجارت الکترونیکی وزارت صمت و مسئولین سازمان غذاودارو می باشد که هریک بر تصدی گری خود بر طرح و ملغی شدن طرح طرف مقابل تصریح کرده اند.
• علیرغم دامنه وسیع طرح، متاسفانه پیش بینی های مناسبی از بسترهای سخت افزاری و نرم افزاری موردنیاز صورت نپذیرفته و با انتخاب تنها یک شرکت بعنوان مجری طرح و عدم نظارت صحیح بر عملکرد وی، نارضایتی های بسیاری را در فعالان اقتصادی درگیر با سامانه های نرم افزاری طرح ایجاد نموده است.
•  در این سالها بعضی از تاجران عادت کرده اند که قسمتی از واردات را بصورت رسمی و قسمتی را بصورت قاچاق سازمان یافته و با تشکیلات کامل در دبی و کیش و قشم و چابهار و … اقدام کنند و حالا که طرح شبنم در حال اجراست این تجار می بینند یک دفعه آمار واردات شان افزایش پیدا می کند و تصحیح می شود این دسته از تاجران در مقابل اجرای این طرح خیلی مخالفت می کنند.

و در آخر

مردم مي‌توانند براي اطمينان خاطر خودشان هر كالاي دارای باركدي را استعلام نموده و از اصيل بودن آن مطمئن شوند. علاوه بر آن مي‌توانند تخلفات مربوط به كالاهايي كه باركد آن مخدوش است يا باركد ندارد را گزارش نمايند. در صورتيكه تعداد معيني از تخلفات توسط يك فرد گزارش شود و اين گزارش‌ها با بررسي بازرسان نهادهاي نظارتي تاييد شود و مورد بررسی قرار خواهد گرفت.